Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
AUGUSTÓW
Dział o cmentarzach w Augustowie
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society

Gmina żydowska w Augustowie posiadała kilka miejsc pochówku. Najstarszy cmentarz powstał w rejonie obecnych ulic Polnej, Żabiej i Jonkajtysa. Był czynny co najmniej do końca XVIII w., kiedy pruskie władze miejskie ze względów sanitarnych przystąpiły do przenoszenia cmentarzy poza obszar zabudowany. W 1799 r. na wydmach za rzeką Nettą, w pobliżu obecnej ul. Zarzecze, otwarto nowy cmentarz katolicki, a rok później podobnie uczyniono z cmentarzem żydowskim.

Na przestrzeni kolejnych dekad nowa lokalizacja okazała się kłopotliwa dla mieszkańców. W 1826 r. rozebrano most przez rzekę, co spowodowało poważne utrudnienia. Kondukty żałobne docierały na cmentarz znacznie dłuższą drogą. Część zwłok transportowano łodziami. Jednym z przewoźników rzecznych był Żyd o imieniu Fajwa. Od jego imienia w Augustowie przyjęło się powiedzenie "Popłynąć za Fajwą", oznaczające śmierć.

Nowy cmentarz zajmował działkę w kształcie wydłużonego prostokąta, o przybliżonych wymiarach 80 x 300 m. Jego teren otaczał parkan o wysokości 4 stóp. W południowo-wschodnim narożniku wzniesiono dom przedpogrzebowy.

W latach 1941-1942 r. na działce przy obecnej ul. Waryńskiego, w pobliżu wylotu ul. Jaćwieskiej powstał cmentarz, na którym grzebano ciała ludzi zmarłych lub zabitych w getcie. Prawdopodobnie pochowano tu nie mniej niż kilkadziesiąt osób.

Wszystkie cmentarze uległy daleko posuniętej dewastacji. Wszelkie naziemne ślady starego cmentarza uległy całkowitemu zatarciu. W latach 2004-2006, podczas przebudowy ul. Jonkajtysa, robotnicy natrafili na kości.

Zniszczeniu uległ także cmentarz przy ul. Zarzecze. Nagrobki zostały wyrwane i użyte m.in. do utwardzania dróg i celów budowlanych. Przy ul. Zarzecze 2a zachował się budynek dawnego domu przedpogrzebowego, obecnie wykorzystywany jako lokal mieszkalny.

W 1981 r. z inicjatywy Żydów pochodzących z Augustowa i ich potomków, na nowym cmentarzu urządzono niewielkie lapidarium, do budowy którego wykorzystano nieliczne odnalezione nagrobki. W centralnej części lapidarium wzniesiono stylizowany na macewę pomnik z napisami w języku hebrajskim, polskim i angielskim: "Miejsce poświęcone. Na tym cmentarzu spoczywają tysiące Żydów, mieszkańców Augustowa i ziemi augustowskiej. Niech ich dusze będą związane w wieniec życia wiecznego. Fundatorzy: potomkowie rodzin pochodzących z Augustowa: Sokolski, Gradowski, Lewinson, Słowatycki. Wszyscy ci ludzie pochowani są w ziemi świętej, którą czcimy. Niech dusze ich będą związane w wieniec życia wiecznego". Tuż obok znajduje się niewielka tablica z napisem w języku angielskim o treści: "Ku pamięci członków naszych rodzin, którzy zginęli podczas Holocaustu, nigdy nie doświadczyli pełnego i radosnego życia, żyjących przed odbudową ludu żydowskiego w kraju Izraela. Niech ich pamięć na zawsze będzie błogosławiona. Niech ich dusze znają tylko pokój. Umieszczono tu w dniu 17 sierpnia 2002 r., który odpowiada 9 elul 5762 r. przez członków rodzin: Weinberg (Szumski), Powombrowski, Rean (Rynkowski), Warsman, Fish Bein, Zakowski, Sinklair i Rosen".

W ostatnich latach lapidarium było kilkakrotnie bezczeszczone. Na macewach malowano swastyki, potłuczono także tablicę pamiątkową. Zniszczenia w znacznym stopniu utrudniają odczytanie inskrypcji nagrobnych.

Teren cmentarza gettowego został otoczony metalowym ogrodzeniem. Na jego skraju znajduje się stylizowany na macewę, współczesny pomnik z lastriko z napisem: "Cmentarz żydowski".

W latach 2014 - 2016 odnaleziono kilkadziesiąt macew i ich fragmentów, które podczas II wojny światowej na rozkaz Niemców użyto do budowy schodów na posesjach przy ul. Kasztanowej oraz do utwardzenia powierzchni Rynku Zygmunta Augusta. Do rozbiórki schodów przyczyniło się m.in. Towarzystwo Przyjaciół II Liceum Ogólnokształcącego w Augustowie im. Polonii i Polaków na Świecie. Dzięki staraniom m.in. radnego Piotra Piłasiewicza nagrobki przeniesiono na cmentarz przy ul. Waryńskiego. Do lapidarium dołączono stelę Awrahama Barucha syna Arie, zmarłego w 1898 r., wykopaną około 2006 r. w trakcie budowy dojazdowych dróg do wyciągu narciarskiego. Jest to jedna z nielicznych - oprócz Białegostoku, Sokółki i Sztabina - żeliwnych macew w województwie podlaskim.

Dane z nagrobków zgromadzonych na cmentarzu gettowym przy ul. Waryńskiego. Oprac. K. Bielawski
Imię hebrajskie Imię ojca Nazwisko Data śmierci Informacje dodatkowe Plik foto
Tuwie Jakow 12.12.1864 Lewita DSC2303
Mosze Icchak Meszulam Zelman Rewel 07.05.1870 Lewita. W Księdze Zgonów: Moszko Icko Rewel, syn Zelmana i Estery DSC2304
Awraham Baruch Arie 07.04.1898 Żył 94 lata. Macewa żeliwna DSC2309
Jakow Icchak 03.07.1863 Lewita DSC2315
Josef Aba (?) Kohen DSC2320
Szlomo Mosze 03.10.1914 Kohen DSC2325
Ruben Jehoszua 10.02.1873 Kohen DSC2327
Icchak Zew 02.01.1895 Kohen, żył 82 lata DSC2331
Hinda Cwi Hirsz 16.06.1865 DSC2335
Baruch Lejb Rafael Gutstein 5672 (23.09.1911 - 11.09.1912) DSC2340
Rachel Zew 22.02.1864 DSC2346
Miriam Szlomo 18.11.1861 DSC2351
Zelig Cwi Icchak Glikman 09.08.1902 Kohen DSC2356
S[..] Bunem Finkelstein 19.06.1911 Mężczyzna DSC2359
Dawid Kohen DSC2365
19.05.1869 Prawdopodobnie (wg Księgi Zgonów) Jankiel Gibański, zm. 20.05.1869. DSC2370
Becalel Jakow Zmarł w 5644, 5645 lub 5648 r. Trzy fragmenty steli. DSC2373, DSC2384, DSC2387
Jakow DSC2376
Chaim DSC2379
Dal[...]? Fragment macewy DSC2382
Becalel 20 ijar DSC2404
Dane z nagrobków zgromadzonych na cmentarzu przy ul. Zarzecze
Josef Mosze [...]erwiański 19 cheszwan [....] Żył 66 lat DSC2455
Ester Aszer 03.03.1899 Fragment macewy, przerobiony na toczak DSC2459
Elchanan Dawid DSC2466
Cwi Hirsz Nachman Kantorowicz DSC2468
Cwi Chaim DSC2483
Jakow Izrael Mosze 1888 Odczyt na podstawie Karty Cmentarza z 1999 roku  
Ester Zew Odczyt na podstawie Karty Cmentarza z 1999 roku  

tekst: K. Bielawski
Bibliografia:
J. Szlaszyński, A. Makowski, Augustów: monografia historyczna, Augustów 2007.
Polecamy odwiedzenie stron internetowych:
Wirtualny Sztetl
Społeczne Muzeum Żydów Białegostoku i Regionu

Cmentarz przy ul. Zarzecze
cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie
foto: AK foto: AK foto: AK foto: AK
cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie
foto: AK foto: AK foto: AK foto: AK
cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie
foto: AK foto: AK foto: AK foto: AK
Cmentarz przy ul. Waryńskiego
cmentarz żydowski w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie Macewa żeliwna na cmentarzu żydowskim w Augustowie cmentarz żydowski w Augustowie
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski

Poszukujemy wszelkich informacji o cmentarzach żydowskich w Augustowie,
m.in. o ich wyglądzie przed wojną oraz procesie dewastacji.

Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas