Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
BIA£YSTOK (ul. Miñska)

Cmentarz ¿ydowski w obrêbie przedwojennych ulic Sura¿skiej, Miñskiej, Sosnowej i Odeskiej zosta³ za³o¿ony wed³ug ró¿nych ¼róde³ w 1752, 1761, 1764 lub 1766 r. Wiadomo, ¿e w 1752 r. Adam Ochremowicz i Marcin Adamczuk sprzedali kaha³owi bia³ostockiemu grunt z przeznaczeniem "na mogi³ki ¿ydowskie".

Cmentarz "na przedmie¶ciu suraskim" wzmiankowano m.in. w Inwentarzu z 1772 r.: "W po³udniowej czê¶ci miasta ( ...) miêdzy cmentarzem luterskim a prawos³awnym ¶w. Magdaleny znajduje siê wielki, gêsto zadrzewiony cmentarz ¿ydowski. (...) Kierkut, czyli mogi³ki ¿ydowskie wko³o dylami oparkanione"". Pod koniec XVIII w. cmentarz zajmowa³ dzia³kê o powierzchni ok. 0.8 ha, na planie zbli¿onym do nieregularnego prostok±ta.

Cmentarz s³u¿y³ jako miejsce pochówku do 1890 r., kiedy - w zwi±zku z zape³nieniem oraz powszechn± w XIX w. tendencj± do przenoszenia miejsc pochówku poza teren zabudowany - utworzono cmentarz przy ul. Wschodniej. W okresie miêdzywojennym cmentarz by³ otoczony kamiennym murem, posiada³ ozdobn± bramê, jego powierzchnia wynosi³a ok. 2 ha.

Cmentarz na planie Bia³egostoku z 1935 r. ¬ród³o: www.mapywig.org.

Cmentarz na planie Bia³egostoku z 1935 r. ¬ród³o: www.mapywig.org.

Jan Glinka, archiwista i historyk Bia³egostoku, w notatce z 1938 r. tak opisa³ cmentarz: "Od bramy wej¶ciowej w kierunku po³udniowym, z nachyleniem ku zachodowi równolegle do ulicy Miñskiej (jej odcinka prostego), przez ca³y cmentarz ci±gnie siê pasmo grobów rabinów, wzglêdnie ¯ydów najwa¿niejszych. Blisko bramy na pocz±tku wzgórza jest grób rabina Kalmana, syna Moj¿esza Józefa. Napis na kamieniu wymienia jego imiê, imiê ojca, informacjê, ¿e prowadzi³ wy¿sz± szko³ê rabinack±, wreszcie, ¿e zmar³ w 1789 r. W tym samym pasmie, ale ju¿ w g³êbi cmentarza, gdzie wzgórze zaczyna siê obni¿aæ, jest grób Izaaka Zab³udowskiego zmar³ego w 1865 roku. Nagrobek sk³ada siê z czterech p³yt, pokrytych bogatymi p³askorze¼bami w stylu empire i rokoko. P³askorze¼by przedstawia³y budowle ufundowane przez zmar³ego: bó¿nicê przy ulicy ¯ydowskiej, szpital ¿ydowski przy ul. Pierackiego. W tym¿e pasmie znajduje siê grób Moj¿esza Wolfa, rabina cadyka zmar³ego w 1830 roku. W±ska p³yta granitowa wmurowana w grobowiec rabina Wolfa nosi ¶lady przebudowy w pocz. XX w. P³yta bez zmian. W r. 1920 podczas inwazji bolszewickiej, chowano na starym cmentarzu z powodu obaw prowadzenia pogrzebów do oddalonego cmentarza nowego. Pochowano wówczas na star. cmentarzu oko³o 50 zw³ok, w zachodniej jego czê¶ci, w stronie ulicy Odeskiej".

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej Niemcy czê¶ciowo zdewastowali cmentarz. Po zakoñczeniu wojny obiekt stopniowo niszcza³ - kradziono nagrobki, na jego teren wywo¿ono ¶mieci i piach z okolicznych budów. Decyzj± w³adz w latach 1959-1961 cmentarz zosta³ zasypany - urz±dzono na nim Park Centralny i wzniesiono Bia³ostocki Teatr Lalek. Czê¶æ macew wykorzystano do budowy murków przy Rynku Ko¶ciuszki oraz wy³o¿enia fontanny przy ul. Legionowej. Niemal wszystkie naziemne ¶lady cmentarza - poza pozostawion± jedn± macew± - uleg³y zatarciu. Niektóre odnalezione i odzyskane nagrobki (m.in. z wzmiankowanych uprzednio murków i fontanny) przewieziono na cmentarz przy ul. Wschodniej.

tekst: Krzysztof Bielawski
¬ród³o:
D. Stankiewicz, ¯ydowskie cmentarze, miejsca egzekucji, zbiorowe mogi³y wojenne, [w:] D. Boækowski, E. Rogalewska, J. Sadowska, Kres ¶wiata bia³ostockich ¯ydów, Bia³ystok 2013.
T. Wi¶niewski, Cmentarze ¿ydowskie w Bia³ymstoku, [w:] Studia Podlaskie, t. II, red. H. Parafianowicz, J. Urwanowicz, A. Wyczañski, Bia³ystok 1989.

Teksty i zdjêcia s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas