Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
BOLESŁAWIEC (niem. Bunzlau)

Cmentarz żydowski w Bolesławcu jest położony około 700 m na południe od centrum miasta, u zbiegu ul. Podgórnej i Jeleniogórskiej (dawnych Loewenbergerstrasse i Friedrichstrasse). W 1816 r. został zakupiony grunt, wybudowano również dom przedpogrzebowy. Oficjalne otwarcie cmentarza odbyło się 1 stycznia 1817 r. W 1870 r. powierzchnię cmentarza powiększono, przy wejściu wzniesiono lub przebudowano dom przedpogrzebowy.

Bolesławiec - fragment planu z 1932 roku
Cmentarz na planie Bolesławca z 1932 roku (źródło: Boleslavia.pl - Portal Historyczny Bolesławca)

W 1939 r., po rozwiązaniu miejscowej gminy synagogalnej, cmentarz został przejęty przez Zrzeszenie Żydów w Niemczech (niem. Reichsvereinigung der Juden in Deutschland) - stowarzyszenie prawa cywilnego, do którego przynależność pozostałych w Niemczech Żydów była przymusowa. W 1943 r. mienie Zrzeszenia zajęła tajna policja państwowa (gestapo). Zgodnie z poleceniem nadprezydenta skarbowego we Wrocławiu, cmentarz o powierzchni 698 m kw. został wystawiony na sprzedaż. Zakupu dokonały władze miasta, oferując 50 fenigów za 1 m kw. i planując rozbiórkę muru i usunięcie zniszczonych nagrobków. Umowę sprzedaży zawarto 10 marca 1944 roku.

16 grudnia 1963 r. Minister Gospodarki Komunalnej - w odpowiedzi na uchwałę Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Bolesławcu z 26 czerwca 1957 r. - wydał decyzję o zamknięciu cmentarza do celów grzebalnych. 27 października 1965 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Bolesławcu przyjęło uchwałę o likwidacji cmentarza. W sygnowanym przez Stanisława Kalaka i Bronisława Grygiela uzasadnieniu napisano: "Ciąg ulic Podgórna, Jeleniogórska, Karola Miarki, Komuny Paryskiej wchodzi do obwodnicy. Omawiany cmentarz wyznania mojżeszowego położony jest u zbiegu tychże ulic, ogrodzony murem kamiennym o wysokości 1,5 m. Zasłania widoczność, może być przyczyną wypadku". Cmentarz zniwelowano i przekształcono na skwer. Janusz Fąfara w artykule Czas przemijania wspominał roboty przy niszczeniu cmentarza: "Ciągle mam przed oczami widok spychaczy wjeżdżających na mały cmentarzyk żydowski w Bolesławcu". Z listu przysłanego w 1993 r. przez jedną z mieszkanek Bolesławca do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie wynika, że ostatnie nagrobki na początku lat 70. przeniesiono na cmentarz komunalny. Z naziemnej warstwy cmentarza częściowo zachował się starodrzew - lipy i kasztanowce.

Bolesławiec - stara mapa
Macewy w Muzeum Ceramiki w Bolesławcu, stan przed konserwacją (foto: AF)

Dwa nagrobki - wykonana z piaskowca stela i obelisk - są przechowywane w Muzeum Ceramiki w Bolesławcu. Na jednym z nich wyryto inskrypcję w języku hebrajskim o treści: "Tu pochowany. Mąż drogi i czcigodny, szanowany pan Meir Sz[....]wer, syn zmarłego szanowanego pana Szlomo Zelmana [Brauna?]. Został złączony ze swym narodem piątego dnia 25 cheszwan. I powrócił do miejsca swego spoczynku pierwszego dnia 28 tego miesiąca roku 588 według małej rachuby. Niech jego dusza będzie związana w węzeł życia!" (25 cheszwan 5588 r. - 15 listopada 1827 r., tłum. R. Uszyńska-Gwoźdź). Na drugim widoczna jest inskrypcja: "Tu pochowany [....] zmarł w (miesiącu) [....] aw roku 648 według skróconej rachuby. Niech dusza jego/jej będzie związana w wieniec życia wiecznego" (aw 5648 r. - lipiec lub sierpień 1888 r., tłum. R. Uszyńska-Gwoźdź).

tekst: K. Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/57, Decyzje o zamknięciu cmentarzy i przeznaczeniu ich na inny cel w województwie wrocławskim, k. 83-89.
Karpiński M., Macewy z muzealnego lapidarium [online] https://muzeum.boleslawiec.pl/macewy-z-muzealnego-lapidarium/ [dostęp: 01.01.2021].
Połomski F., Zawłaszczenie i sprzedaż cmentarzy żydowskich w latach II wojny światowej na Śląsku.
Ze studiów nad prawem własności w III Rzeszy
, [w:] Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, t. XI, red. K. Jonca, Wrocław 1987, s. 311.


Bolesławiec - stara mapa
Teren cmentarza (foto: Gary Schmidt)
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas