Cmentarz żydowski w Działoszycach jest oddalony około 250 m na południowy wschód od Rynku, znajduje się na wzniesieniu przy ul. Skalbmierskiej. Cmentarz powstał na mocy przywileju nadanego działoszyckim Żydom w 1707 r. przez właściciela miasta Jana Szczęsnego Stradomskiego.

Na początku XX w. cmentarz był ogrodzony murem, przy wejściu znajdowały się dom przedpogrzebowy i dom grabarza. W 1930 r. wartość domu przedpogrzebowego oszacowano na 8000 zł, cmen­tarza wraz murem - na 12.000 zł.

W pierwszych dniach września 1942 r. na cmentarzu (według innych źródeł w pobliżu cmentarza) Niemcy rozstrzelali około 1500-1600 Żydów, w większości osób starszych. Zwłoki pogrzebano na cmentarzu w masowych grobach. Prawdopodobnie w tym czasie rozpoczęła się dewastacja obiektu. Zniszczeniu uległy wszystkie nagrobki, rozebrano ogrodzenie i zabudowania. W latach PRL teren zadrzewiono. W 1989 r. Żydzi pochodzący z Działoszyc doprowadzili do odsłonięcia pomnika na zbiorowej mogile ofiar Zagłady.

W przygotowanym przez Urząd Wojewódzki w Kielcach w 1991 r. zestawieniu cmentarzy żydowskich, w przypadku Działoszyc podano, że cmentarz zajmuje działkę nr 696 o powierzchni 4,179 ha, a władze nie posiadają decyzji o jego zamknięciu. W rubryce "Stan techniczny" wpisano: "Brak śladów cmentarza oraz jakichkolwiek śladów ogrodzenia czy nagrobków. [...] Staraniem UMiG wydzielono część terenu w 1989 r. i postawiono pomnik pomordowanym mieszkańcom żydom w 1942 r. przez okupanta, obok pomnika nagrobek Chil Dawid Salomon, Tauba Salomon Śpiewak postawiony przez rodzinę w 1989 roku".

W 2009 r. z inicjatywy Menachema Dauma na cmentarzu umieszczono około 100 tabliczek z nazwiskami osób pochowanych na cmentarzu.

Właścicielem cmentarza jest Skarb Państwa. Cmentarz jest wpisany do gminnej oraz wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Archiwum Państwowe w Kielcach, Urząd Wojewódzki w Kielcach, sygn. 1080/1503, Cmentarze żydowskie i synagogi.
Glińska N., Młynarski Ł., Działoszyce, [w:] Województwo świętokrzyskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Penkalla A., Karta cmentarza nr 14196, [bmw] 1987.
Penkalla A., Żydowskie ślady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992.
Urbański K., Almanach gmin żydowskich województwa kieleckiego w latach 1918-1939, Kielce 2007.

Zdjęcia: Małgorzata Płoszaj