Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
GORLICE
 
Dział o cmentarzu w Gorlicach
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society

Cmentarz żydowski w Gorlicach jest oddalony około 800 m na północny zachód od rynku, znajduje się na stromo wznoszącym się zboczu wzgórza przy ul. Stróżowskiej. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjną nr 120501 1.0001.747, na nieregularnym planie, o powierzchni 13113 m kw.

Według różnych źródeł cmentarz powstał w drugiej połowie XVIII w. Mając na uwadze demografię społeczności żydowskiej Gorlic, można zakładać, że powyższe datowanie jest wątpliwe, a cmentarz założono dopiero w XIX wieku.

W 1906 r. na cmentarzu pochowano Barucha Halberstama - piątego syna cadyka Chaima Halberstama z Nowego Sącza, zięcia Jekutiela Jehudy Teitelbauma z Syhotu, cadyka w Rudniku i Gorlicach. Jego grób stał się celem pielgrzymek.

Podczas I wojny światowej w obrębie cmentarza powstał Cmentarz wojenny nr 90, na którym spoczęło 4 żołnierzy armii austrowęgierskiej i 2 żołnierzy armii rosyjskiej. Jednym z poległych był szeregowiec piechoty Marko Ledermann, służący w armii Cesarstwa Rosyjskiego.

W okresie międzywojennym obiekt był ogrodzony murem z cegły. Znajdowało się na nim nie mniej niż kilkaset nagrobków oraz ohel cadyków.

Podczas II wojny światowej na cmentarzu chowano ciała osób zabitych przez Niemców w różnych punktach Gorlic. Cmentarz był także miejscem egzekucji Żydów ujętych w różnych kryjówkach w mieście i okolicznych miejscowościach oraz Polaków i Romów.

Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945: województwo nowosądeckie wymienia kilka takich zdarzeń:

•  W 1940 lub 1941 r. Niemcy rozstrzelali w Gorlicach około 30 Żydów. Ciała pochowano na cmentarzu żydowskim,
•  W sierpniu 1942 r. funkcjonariusze SS, Gestapo, żandarmerii rozstrzelali kilkuset Żydów, część z nich na cmentarzu żydowskim,
•  W sierpniu 1942 r. Niemcy rozstrzelali około 60 Romów (w tym około 20 dzieci), część z nich na cmentarzu żydowskim,
•  W 1942 r. Niemcy rozstrzelali Jana Wąsa. Ciało ofiary pogrzebano na cmentarzu żydowskim,
•  Wiosną 1943 r. Niemcy rozstrzelali na cmentarzu Jakuba Hoffmana,
•  Latem 1943 r. Niemcy rozstrzelali na cmentarzu 11 osób, wśród nich: Józefa Bitesfelda, Sarę Bitesfeld, Hannę Hirszfeld, Izaaka Hirszfelda, Lejba Hirszfelda, Hermana Nemera, Krejndlę Nemer, Frydę Peller, Józefa Pellera, Leję Peller, Henię Wymisner,
•  30 września 1943 r. na cmentarzu żydowskim za pomoc udzielaną Żydom Niemcy rozstrzelali Stanisława Radzika (lub Rodzika) ze wsi Łużna,
•  Zimą 1943/1944 r. funkcjonariusz placówki Aussenstelle zastrzelił na cmentarzu 2 kobiety o nazwisku Morgenstern,
•  Po 22 sierpnia 1943 r. Niemcy rozstrzelali grupę osób podejrzanych o udział w ruchu oporu. Część osób zabito na cmentarzu żydowskim. Ustalono nazwiska 6 ofiar: [...] Fajak, [.] Kozłowski, Józef Rubiniak, Maria Rubiniak, Jan Stasiowski, Andrzej Wal, Stanisław Wal,
•  Na początku 1944 r. funkcjonariusze Grenzpolizei rozstrzelali na cmentarzu adwokata Fryderyka Morgensterna,
•  Wiosną 1944 r. na cmentarzu Niemcy rozstrzelali 2 Żydówki (matkę i córkę) o nieustalonych nazwiskach.

Na rozkaz władz okupacyjnych część nagrobków wykorzystano do prac budowlanych, m.in. do budowy schodów koło kościoła, utwardzenia placu przed dawną synagogą, zamienioną na remizę Straży Pożarnej oraz do regulacji koryta rzeki Stróżówka.

Po 1945 r. członkowie Powiatowego Komitetu Żydowskiego w Gorlicach pod przewodnictwem Jakuba Pelera podjęli starania na rzecz uporządkowania i zabezpieczenia cmentarza. Zwieźli odzyskane nagrobki, część z nich poddając renowacji. Ekshumowali ciała Żydów rozstrzelanych w różnych miejscach w rejonie Gorlic i złożyli je w zbiorowej mogile na cmentarzu. Wzniesiono pomniki poświęcone ofiarom Zagłady.

W 1947 r. Powiatowy Komitet Żydowski wystąpił do władz Gorlic o wydanie nagrobków, które w latach okupacji zostały użyte jako materiał budowlany. Zarząd Miejski w Gorlicach początkowo odmówił, argumentując, że "uczynienie zadość żądaniom Komitetu Żydowskiego równałoby się ze zniszczeniem poważnej inwestycji miejskiej oraz pozbawieniem ważnego komunikacyjnie połączenia Rynku i kościoła z jedną z głównych dzielnic miasta". Konsekwencją sporu w Gorlicach było ogłoszenie 29 maja 1948 r. okólnika Ministra Administracji Publicznej, w którym zalecano lokalnym władzom zwracanie na koszt gminy płyt nagrobkowych z widocznymi napisami i ich śladami. Pod koniec 1948 r. Zarząd Miejski w Gorlicach zwrócił macewy wykorzystane do budowy schodów przy kościele.

Jednak Żydzi stopniowo opuszczali Gorlice. Cmentarz niszczał, wypasano na nim bydło. Nagrobki były rozkradane i rozbijane. Rozebrano także ceglany mur, widoczny na powojennych zdjęciach z kolekcji Instytutu Yad Vashem.

W latach 60-tych odbudowano ohel cadyka Barucha Halberstama.

W połowie lat 90-tych z inicjatywy wywodzącej się z Gorlic Pauliny Bergman oraz dzięki współpracy Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Fundacji "Wieczna Pamięć" i władz miasta, cmentarz został uporządkowany i ogrodzony stalowym płotem. Od strony ul. Stróżowskiej z kilkudziesięciu macew zbudowano niewielkie lapidarium.

25 października 1995 r. odbyła się uroczystość przekazania odrestaurowanego cmentarza. W ceremonii wzięli udział m.in.: delegacja Żydów pochodzących z Gorlic, wśród nich Paulina Bergman oraz Israel Noe Peterfreund; przedstawiciele Fundacji Rodziny Nissenbaumów z prezesem Zygmuntem Nissenbaumem na czele, przedstawiciele Fundacji "Wieczna Pamięć", burmistrz Stanisław Szura i przedstawiciele władz miasta, ksiądz dziekan Józef Micek.

W 2011 r., przy współpracy Meira Moskowicza, Szlomo Halberstama i władz miasta wydobyto liczne fragmenty macew, które znajdowały się w podłodze dawnej synagogi, po wojnie zajętej przez straż pożarną.

W latach 2015-2016 r. wzniesiono nowy ohel, który zastąpił wadliwie wzniesiony budynek z lat 60-tych. Inwestycję sfinansowali potomkowie cadyka - rabini Burech i Sinai Halberstamowie ze Stanów Zjednoczonych. Organizacją prac zajął się Duvid Singer, działacz chasydzki z Nowego Jorku oraz Adam Bartosz z Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie. Projekt przygotował Tomasz Pruchnicki, a prace wykonała firma Eltar. Wewnątrz pozostawiono oryginalne macewy. Ceremonia otwarcia odbudowanego ohelu odbyła się 9 marca 2016 roku.

W 2021 r. na zlecenie Urzędu Miasta Gorlice na placu przed bramą cmentarza zbudowano lapidarium, tzw. Sidur Przechodniów w formie betonowych ścian w rzucie odzwierciedlających sześcioramienną gwiazdę z czterema otwartymi wejściami. Do ścian przytwierdzono macewy wydobyte w 2011 r. z posadzki dawnej synagogi.

Główne wejście na cmentarz - na jego dolną część - znajduje się od strony ul. Stróżowskiej, na wysokości posesji nr 64 i 66. Dodatkowa furtka znajduje się na szczycie wzniesienia, od strony ul. Korczaka.

Na ceglanym filarze bramy od strony ul. Stróżowskiej umieszczono tablicę z napisem: "Uszanuj miejsce wiecznego spoczynku. Cmentarz żydowski założony w XIX w. Odnowiony staraniem władz miasta, Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Fundacji Wiecznej Pamięci. Gorlice 1995".

Za bramą znajduje się lapidarium zbudowane w 1995 r. z kilkudziesięciu macew oraz pomnik z napisem: "Miejsce straceń Polaków, Żydów i Cyganów w latach 1939-1945". W pobliżu złożono fragmenty macew wydobyte w 2011 r. z budynku dawnej synagogi. Na niektórych nagrobkach zachowały się oryginalne polichromie.

W tej części cmentarza znajduje się kilkanaście macew, w tym także symboliczne nagrobki współczesne, upamiętniające członków rodzin m.in. Schwimmerów i Bergmanów.

W górnej - oddzielonej stromym zboczem - części cmentarza stoi zrekonstruowany w latach 2015-2016 ohel, w którym spoczywają:

•  Baruch Halberstam - piąty syn Chaima Halberstama, założyciela dynastii chasydzkiej w Nowym Sączu, cadyk i przewodniczący sądu rabinicznego w Rudniku i Gorlicach, zmarły 1 adar 5666 r. (26.02.1906 r.) w wieku 76 lat;
•  Cwi Hirsz syn Barucha Halberstam - rabin i cadyk, przewodniczący sądu rabinackiego w Rudniku, zmarły w dniu 15 aw 5678 r. (24.07.1918 r.),
•  Pinchas syn Jehoszuy Eleazara - potomek Pinchasa z Korca i cadyka z Kosowa, dajan, zmarły w dniu 25 szwat 5661 r. (14.02.1901 r.).

Na wprost ohelu znajduje się oznakowana dwoma pomnikami zbiorowa mogiła około 160 ofiar Zagłady, ekshumowanych po wojnie przez Powiatowy Komitet Żydowski w Gorlicach i przeniesionych na cmentarz żydowski.

W pobliżu zachowały się 2 pozbawione inskrypcji macewy żołnierzy poległych podczas I wojny światowej.

Obecnie na cmentarzu znajduje się - według szacunkowych danych - kilkaset nagrobków w różnym stanie zachowania. Tylko nieliczne można uznać za niezniszczone i nieprzemieszczone względem miejsca pochówku. Brak informacji o najstarszej zachowanej macewie. Śladem powojennych pochówków jest częściowo zniszczony nagrobek Lejba Schwimmera, zmarłego 23 kwietnia 1945 roku.

Cmentarz jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków ( A-604 z 20.12.1989).

Zainteresowani wejściem na cmentarz proszeni są o kontakt telefoniczny z osobą przechowującą klucze do bramy i ohelu: 668 340 835.

Częściowy spis zachowanych nagrobków. Partial list of preserved tombstones
Imię hebrajskie
Imię
Imię ojca
Nazwisko
Data śmierci
Informacje dodatkowe
Hebrew name
Given name
Father's name
Surname
Date of death
Additional information
Baruch
Chaim
Halberstam
26.02.1906
Cadyk, przewodniczący sądu rabinicznego w Rudniku i Gorlicach
Cwi Hirsz
Baruch
Halberstam
24.07.1918
Cadyk, przewodniczący sądu rabinackiego w Rudniku
Pinchas
Jehoszua Eleazar
Przewodniczący sądu rabinackiego, potomek Pinchasa z Korca i cadyka z Kosowa
Fejga
Szmuel
Kleisner
08.10.1911
Chaja Fejga
Dewora
Mordechaj
1925
Ilona
Majnhard
23.02.1941
Nagrobek symboliczny, zamordowana przez gestapo
Jehoszua
Osjasz
Majnhard
23.02.1941
Nagrobek symboliczny, zamordowany przez gestapo
Arie
Lolek
Osjasz
Majnhard
23.02.1941
Nagrobek symboliczny, zamordowany przez gestapo
Blima
Blincza
Osjasz
Majnhard
23.02.1941
Nagrobek symboliczny, zamordowana przez gestapo
Chaim
Haim
Bergman
23.02.1941
Nagrobek symboliczny, zamordowany przez gestapo
Arie
Leon
Mosze
Millet
28.12.1929
Adwokat, urodzony 31.08.1867
Szulamit
Salomea
Icchak
Arnold
10.12.1936
Nazwisko panieńskie Prinz, urodzona w Stryju 03.01.1901, mąż adwokat
Frajndel
Frajdla
Schwimmer
1939-1945
Nazwisko z pierwszego małżeństwa Kracher, nagrobek symboliczny
Icchak
Izaak
Schwimmer
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Perl
Perla
Icchak
Schiff
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Ester
Estera
Icchak
Schwimmer
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Rena
Stark
1930
Becalel
Zalel
Josef
Blumenkranz
Regina
Blumenkranz
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Anna
Blumenkranz
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Józef
Blumenkranz
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Feiga Nisa
Schinagel
1924
Urodzona 1846
Rubin
Peller
1929
Dacha
Peller
1929
Szmerl
Peller
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Markus
Peller
1939-1945
Nagrobek symboliczny
Pesla
Wymischer
1939-1945
Nazwisko panieńskie Peller, nagrobek symboliczny
Malka
Kochane
1939-1945
Nazwisko panieńskie Peller, nagrobek symboliczny
Izrael
Buksbaum
14.08.1942
Grób zbiorowy ofiar Zagłady
Moniek
Grubner
26.03.1920
Żył 30 lat
Sara Rywka
Sali
Izrael Chaim
Laub
06.02.1925
Nazwisko panieńskie Heim, żyła 81 lat
Ester
Josef
23.06.1911
Jeszaja
Izrael
Dawid
Mosze
18.06.1896
Hena
Baruch
01.09.1882
Malka
Ester Malka
Ferber
01.03.1936
Meir Chaim
Lea
Naftali
20.11.1918
Malka Krezil
Mordechaj Dawid
Horowitz
Menachem Jakow
Szraga
23.06.1916
Rywka
Mordechaj
Mosze
09.11.1919
Arie Lejb
Zeew
28.02.1924
Sara
Eli
08.06.1904
Sara
Jona
22.05.1919
Baruch
Icchak Cwi
18.06.1905
Awraham
Chaim
15.05.1938
Icchak
Dawid
Führer
16.03.1935
Izrael Szraga
Szmuel Aharon
24.01.1925
Data niepewna
Ruwen
Icchak
10.06.1925
Jakow Jekil
11.02.1934
Kobieta
Josef Cwi
Naftali
Minz (?)
29.07.1928
Gitel Ester
Mosze
25.11.1924
Aharon
Liba
Menachem Aharon
09.05.1926
31.05.1931
Hendel
Awraham Icchak
Szlomo Zalman
Blumenkranz
Es[ter]
Jehuda
Ojciec kohen, zmarła 22 tiszri [...]
Dawid
Mosze
Chana Miriam
Icchak Ajzyk
14.12.1844
Szimon
Josef
Zmarł w miesiącu adar
Ester
Mosze
02.10.1917
Rachel
Mosze
04.12.1907
Fajgel
Zeew
1848-1849
Fejga Szosza
Pinchas
14.01.1904
Chawa
Aharon Josef
Zmarł w miesiącu aw
Jakow
Aharon
08.04.1898
Jehuda
Arie Lejbusz
06.01.1918
Chaja
Helene
Wegner
08.11.1930
Urodzona 18.09.1896, nazwisko panieńskie Weisberger, ojciec kohen.
Lejb
Leib
Schwimmer
23.04.1945
Sali
Oliner
Nazwisko panieńskie Weinberger

tekst: K. Bielawski
współpraca: W. Tworek, A. Olewski
Bibliografia:
AAN, Ministerstwo Administracji Publicznej, sygn. 1098, Wyznaniowe cmentarze żydowskie.
Boczoń W., Żydzi gorliccy, Gorlice 1998.
Drogomir J. J. P., Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915 (1918), t. 1, Tarnów 1999.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006.
Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945: województwo nowosądeckie, Kraków 1984.

Cmentarz żydowski w Gorlicach w obiektywie Aleksandra Gucwy
Więcej zdjęć tego Autora znajdziesz na stronie www.sekowa.info
Gorlice - ohel na cmentarzu żydowskim Cwi Hirsz Halbersztam Baruch Halbersztam, syn Chaima Halberstama Pinchas syn Jehoszuy Eleazara
Gorlice - macewy w ohelu wnętrze ohelu w Gorlicach
Gorlice - kirkut

Cmentarz żydowski w Gorlicach w obiektywie Mieczysława Ochwata

brama cmentarza żydowskiego w Gorlicach Gorlice - kirkut Gorlice - macewy na cmentarzu żydowskim
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas