Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KAMIENNA GÓRA (niem. Landeshut)
Spis macew w Kamiennej Górze
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society

W Kamiennej Górze istnieją dwa cmentarze żydowskie. Młodszy z nich, uroczyście otwarty 16 sierpnia 1881 roku, był położony u stóp południowego zbocza Góry Zamkowej. Został on zlikwidowany po drugiej wojnie światowej, ale Józef Chęć pisze, że jeszcze w 2002 roku można było odnaleźć ślady jego istnienia przy ul. Bolka I, pomiędzy zalewem a wejściem na ogródki działkowe.

Kamienna Góra - cmentarz żydowski Kamienna Góra - macewy na cmentarzu żydowskim Kamienna Góra - macewy Kamienna Góra - naggrobki na cmentarzu żydowskim

Starszy z kamiennogórskich cmentarzy został założony w 1824 roku, a jego powierzchnię oblicza się na 0,05 hektara. Cmentarz mieści się przy ul. Katowickiej (dawna Waldenburger Str.), pomiędzy cmentarzem katolickim a dawnym domem pogrzebowym. Jest on ogrodzony ze wszystkich stron: od wschodu wysokim murem, od południa siatką, od zachodu - czyli od ścieżki oddzielającej nekropolię żydowską i katolicką - płotem z drewnianej sztachety z furtką, a od północy granicę wyznacza ściana pobliskich zabudowań. Do dnia dzisiejszego zachowała się kilkadziesiąt nagrobków w dobrym stanie i z czytelnymi inskrypcjami.

7 maja 1962 r. Minister Gospodarki Komunalnej wydał decyzję o zamknięciu cmentarza o powierzchni 0,37 ha przy ul. Cmentarnej, a 29 stycznia 1972 r. wyraził zgodę na jego przeznaczenie na cele użyteczności publicznej. Obie decyzje poprzedziły wnioski Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kamiennej Górze. Cmentarz przy ul. Cmentarnej planowano przekształcić na teren zielony, a cmentarz przy ul. Katowickiej - pod budowę baz Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej i Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych.

Kamienna Góra - cmentarz żydowski Kamienna Góra - kirkut cmentarz żydowski w Kamiennej Górze macewa z płaskorzeźbą blogosławiących dłoni
Macewy ustawione są w równych rzędach, przodem w kierunku wschodnim. Od furtki prowadzi wąska alejka w stronę przedniej części cmentarza, do muru, na którym z rozbitych części macew ułożono mozaikę. Głównym surowcem, jakiego użyto do budowy nagrobków, jest piaskowiec, na którym erozja ukazuje się niestety wcześniej niż na twardszych kamieniach. Dominują inskrypcje hebrajskie, niemieckich jest zaledwie kilka - często jednak same imię i nazwisko jest zapisane także alfabetem łacińskim. Na kilku macewach wciąż widać fragmenty złoceń liter. Na części nagrobków, czasami o dość oryginalnych zwieńczeniach, występuje tradycyjna żydowska symbolika. Oprócz pojedynczego jesionu rosnącegoj niemal w centrum cmentarza, drzewostan występuje tylko na zachodnich obrzeżach nekropolii - dzięki temu miejsce to jest jasne, pełne światła.
Kamienna Góra - cmentarz żydowski nagrobek Kamienna Góra - cmentarz żydowski zwieńczenie macewy z symbolem opatrzności

Na początku XXI wieku na cmentarzu zostały wykonane kompleksowe prace restauracyjne. Ich przebieg opisała p. Róża Klijanowicz w liście przysłanym do naszej Redakcji w marcu 2010 roku: "W roku 2003 byłam długoletnim pracownikiem Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego w Kamiennej Górze, członkiem Kamiennogórskiego Towarzystwa Regionalnego z siedzibą w muzeum, którego wieloletni prezes Zygmunt Sarnecki z Rodziną i inni przede mną, m.in. Tadeusz Suski ratowali cmentarz. Przewrócone macewy Zygmunt Sarnecki złożył i zabezpieczył na terenie cmentarza w latach 80-tych. W roku 2003 zostały na nowo umieszczone na swoich miejscach w/g inwentaryzacji sporządzonej przy zabezpieczaniu steli nagrobnych przez Z. Sarneckiego. Dokument ten jest w posiadaniu p. Lidii Sarneckiej, wdowy po Zygmuncie Sarneckim. Wiele lat toczyliśmy boje z Urzędem Miasta o pomoc przy ratowaniu różnych obiektów zabytkowych. W 2003 roku dzięki uprzejmości władz miasta, które wreszcie zrozumiały problem, udało się ruszyć z pracami m.in. na cmentarzu żydowskim. Burmistrzem był wówczas p. Artur Zieliński.

Za sprawą koncertującej w zborze zielonoświątkowców, a potem goszczącej w restauracji "U Leszka" żydowskiej artystki Tovy Ben-Zvi, której o cmentarzu opowiedział restaurator Leszek Cichocki, pojawił się w Kamiennej Górze Jerzy Fornalik, twórca Programu Antyschematy. Jerzy wyznaje zasadę wspólnej pracy z mieszkańcami danego ośrodka, w którym Antyschematy podejmują działania. W innym razie po pracy Antyschematów pozostaje pustka i barak zaangażowania, a w rezultacie dewastacja posprzątanego cmentarza.

Wokół mnie i muzeum oraz Kamiennogórskiego Towarzystwa Regionalnego gromadziła się młodzież, z którą poznawaliśmy region, pisaliśmy artykuły, dokształcaliśmy się i ratowaliśmy co sie dało. To ta 25 osobowa grupa młodzieży w sierpniu, w czasie wakacji (sic !) i dziesięć osób dorosłych - czyli mieszkańcy Kamiennej Góry i młodzież z Antyschematów - uporządkowali cmentarz! Prace prowadzono za zgodą i wiedzą Wrocławskiej Gminy Żydowskiej, osobą koordynującą ze strony Gminy była p. Tamara Włodarczyk.

Postawiliśmy na miejscu macewy, wywieźliśmy dwie tony dachówek zrzuconych przez sąsiada przy remoncie dachu oraz innych śmieci, przycięliśmy drzewa przy dawnej bramie zrobiliśmy lapidarium z połamanych macew, zbudowaliśmy płot i bramkę. Ale gdyby nie przychylność władz miasta, wiceburmistrza Henryka Różańskiego, dyrektora zakładu komunalnego i jego pracowników, też by się to nie udało! To, że pracowali przede wszystkim mieszkańcy miasta ratuje cmentarz do tej pory, płot stoi, nie ma śmieci, płoną znicze. Szkoda tylko, że nowe władze wycięły drzewa, łącznie z pięknym, małym jesionem, niwecząc nastrój, tak pięknie podkreślony przez p. Małgorzatę Frąckowiak. Cmentarz został uroczyście otwarty dla zwiedzających jesienią 2003 roku. Młodzież i ja otrzymaliśmy Dyplom Uznania za zasługi dla ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce, wręczony w Krakowie w czerwcu 2004 r., przez Ambasadora Dawida Pelega.

Teraz jesteśmy też częścią Antyschematów -wspólnie pracowaliśmy w Brodach na Ukrainie, Lesku, Kłodzku, Andrychowie i innych miejscowościach, również odsłoniliśmy część cmentarza żydowskiego w Krakowie, na terenie, którego hitlerowcy założyli obóz koncentracyjny w Płaszowie. Współpracujemy z młodzieżą z Jerozolimy, angażujemy się w różne ważne programy.

Jeśli chodzi o Nowy Cmentarz w Kamiennej Górze (za prace na starym dziękowała nam Pani Tamar Moskovitz, której Mama jako ostatnia w 1951 r. spoczęła na nowym cmentarzu żydowskim) jest on dobrze widoczny u podnóża Góry Zamkowej. Niestety wydarzenia, które miały tam tragiczny finał naznaczyły to miejsce. Hitlerowcy likwidując obóz w Auschwitz przywieźli do Kamiennej Góry, filii obozu koncentracyjnego Gross Rosen, więźniów. Część została zabita w sztolniach, część w inny sposób. Więźniowie oświęcimscy i więźniowie filii Gross Rosen, być może też filii krzeszowskiej, zostali zakatowani i pochowani w trzech wspólnych mogiłach na nowym cmentarzu żydowskim. Po wojnie ekshumowano tylko jedno ciało, reszta zamordowanych nadal spoczywa w mogiłach zbiorowych na cmentarzu. Macew nie ma - zostały drzewa, a ludzie myślą, że to park. Sądzę, że pochowani tam ludzie, Żydzi i inni, powinni doczekać się dowodów pamięci. Kiedy jeszcze mieszkałam w Kamiennej robiliśmy co było w naszej mocy, między innymi wystawę w muzeum, film, ale jak widzę teraz, nie na wiele się to zdało. Teren filii obozu Gross Rosen - świetnie zachowany obiekt - został rozsprzedany, baraki zamienione na prywatne mieszkania, zakłady produkcyjne, sklepy; na placu apelowym pojawiły się ogródki przydomowe".

Cmentarz znajduje się przy ul. Katowickiej, by do niego dotrzeć należy pójść ścieżką wzdłuż wschodniego muru cmentarza katolickiego. Warto odwiedzić to miejsce, gdyż nie często można zobaczyć tak piękny, pełny osobliwego uroku i ciszy kirkut, który wrócił do nas wydarty ze szponów zniszczenia.

Dane osobowe odczytane z nagrobków na cmentarzu w Kamiennej Górze. Oprac. K. Bielawski, 2019.
Imię
Imię hebrajskie
Imię ojca
Nazwisko
Data urodzenia
Data śmierci
Informacje dodatkowe
Foto
Given name
Hebrew name
Father's name
Surname
Date of birth
Date of death
Additional information
Photo file
Bejla
Aharon
[...]cki
Zamężna, zmarła w miesiącu cheszwan. Nazwisko panieńskie Wall[...]?
8871
Chana
Bucki
22.03.1884
Zmarła podczas szabatu, pochowana dwa dni później.
8878
Kamieniarz: J. Hausmann z Jawora
8882
Gustaw
Bucki
12.01.1842
21.01.1896
Odczyt daty rocznej zgonu niepewny
8886
Icchak
Josef
01.01.1870
8893
Nagrobek przewrócony
8896
Icchak
Buttermilch
Między 12.04 a 10.05.1880
Mężczyzna
8898
Bucki
19.06.1872
Odczyt daty rocznej zgonu niepewny
8911
Jechezkiel
1873
Mężczyzna, żył 75 lat (?).
8920
Paulina
Hilel
Frankenstein
14.06.1886
Mąż Aszer, nazwisko panieńskie Hiller.
8934
Amalia
Chaim
15.01.1874
Mąż Dawid Baruch
8945
Sigmund
Braun
05.03.1828 (?)
1874
8953
Michel
Icchak (?)
La[...]
06.02.1825 (?)
12.02.1876
8962
Josef (?
Neumann
5630 (06.09.1869 - 25.09.1870)
Kohen, żył 81 lat. Kamieniarz: Seegall z Wrocławia.
8973
Rosel
Neumann
16.11.1866
Mąż Nachman (?) z rodu Kohenów. Kamieniarz: Seegall z Wrocławia.
8993
17.05.1868
Kobieta. Odczyt daty śmierci niepewny.
9005
Jehuda
Rosenstein
17.12.1868
Nazwisko panieńskie: Friedlander. Mąż Nachman Cwi
9017
[...]ina
Chana
Joel
Frankstein
14.07.1870
Nazwisko panieńskie: Bloch
9032
9045
Michel
Mosze
Kochheiser (?)
17.12.1869
9048
Julius
Joel
Schlesinger
07.05.1868
Z Lubawki
9063
Jehuda
Buttermilch (?)
Zmarł w miesiącu tiszri
9083
9092
Chaim
9101
9106
Flora
Fajgla Chawa
Chaim
Men[...]on
07.06.1864
Ojciec kohen
9109
Cwi
[...]milch
Nazwisko prawdopodobnie Buttermilch. Zmarł w dniu czwartym, 28 nisan [.].
9120
Akiwa
Nechemia Cwi
9132
9137
Frumet
Symcha
Salisch
26.09.1848
26.11.1863
9143
Edel
Ejdel [...]
Levy
14.02.1820
07.02.1848
Urodzona w Cieszkowie (niem. Freyhan). Mąż Baruch Chaim
9151
9171
9172
S. L.
Frankenstein
14.04.1854
Żył 68 lat
9173
Ernestine
Ester
Loise (?)
10.08.1852
Nazwisko panieńskie: Freund. Mąż: Icchak ha-Kohen. Odczyt daty niepewny.
9175
Rosalie
Rywka
Prerauer
01.09.1850
Nazwisko panieński Bruck (?), mąż Isachar. Żyła 22 lata.
9196
Elle (?)
Rosenheim
9207
Costel (?)
Frankenstein
9234
Friedricke
Rywka
Szmuel
Schneider
17.04.1819
30.12.1849
Nazwisko panieńskie Wallheim. Mąż Aszer.
9240
Awraham
Lesser
22.05.1844
Odczyt daty śmierci wątpliwy.
9245
Ajzyk
Awraham
15.09.1845
Kohen, zmarł w młodym wieku
9247
Gołda
Nechemiahu Cwi
Rosenstein
1846
Odczyt daty śmierci wątpliwy.
9254

tekst & zdjęcia: Małgorzata Frąckowiak
Bibliografia:
Chęć J., Żydzi w Kamiennej Górze, "Sudety" 2002, nr 6/15.
Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, red. Sh. Spector, G. Wigoder, New York 2001.
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu

Podziękowania dla Małgorzaty Ogonowskiej z Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego w Kamiennej Górze
Poszukujemy wszelkich informacji o tych cmentarzach: ich historii,
wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji,
nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.

Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas