Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KOWAL

Cmentarz żydowski w Kowalu znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w pobliżu skrzyżowania ulic Dobiegniewskiej i bł. Dominika Jędrzejewskiego. Nekropolia zajmuje działkę o numerze geodezyjnym 041801_1.0001.1134, na nieregularnym planie, o powierzchni 12030 m kw. Na mapie wydanej w 1930 r. przez Wojskowy Instytut Geograficzny teren cmentarza zajmował działkę w kształcie zbliżonym do prostokąta.

Cmentarz powstał w XVI wieku. 24 grudnia 1568 r. kasztelan brzeski i starosta kowalski Rafał Działyński podpisał akt przekazania gruntu na cmentarz. Akt określał także wysokość opłat dla starosty z tytułu chowania zmarłych: 12 gr od osoby dorosłej i 7 gr od dziecka do 12 lat. W 1634 r. Władysław IV zaaprobował prawo Żydów z Kowala do "domów, gruntów, w których teraz mieszkają, bożnicy i kierchowa". Oba dokumenty zostały potwierdzone przez Stanisława Augusta Poniatowskiego 19 sierpnia 1765 roku.

W okresie międzywojennym cmentarz był ogrodzony parkanem, znajdowały się na nim dwa budynki: drewniany, kryty dachówką pełniący funkcję stróżówki oraz murowany, używany prawdopodobnie jako dom przedpogrzebowy.

Cmentarz żydowski w Kowalu. Rodzina przy grobie Jakowa syna Awiezera Borensteina. Fotografia z kolekcji Boba Ganza.
Cmentarz w Kowalu. Rodzina przy grobie Chaji Frajdy córki Menachema Mendla Borenstein (zm. 13 lutego 1929 r.). Fotografia z kolekcji Boba Ganza.

Cmentarz w Kowalu. Rodzina przy grobach Jaakowa syna Awiezera Borensteina (zm. 14 czerwca 1913 r.)
oraz Chaji Frajdy córki Menachema Mendla Borenstein (zm. 13 lutego 1929 r.). Fotografie z kolekcji Boba Ganza.

W wyniku dewastacji w czasie drugiej wojny światowej oraz w kolejnych dekadach cmentarz uległ daleko posuniętej destrukcji. Obecnie w jego obrębie nie ma nagrobków, zniszczone zostały zabudowania i ogrodzenie. Teren jest zaśmiecony i porośnięty gęstymi krzewami, w porze wegetacji znacznie ograniczającymi dostęp. W 2023 r. przy ul. bł. Dominka Jędrzejewskiego Fundacja Ari Ari ustawiła drewnianą tablicę z napisem upamiętniającym cmentarz oraz miejscową społeczność żydowską.

Właścicielem cmentarza jest Gmina Miasto Kowal. Obiekt nie jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa kujawsko-pomorskiego, figuruje w gminnej i wojewódzkiej ewidencji zabytków.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Fundacja Ari Ari
Bibliografia:
Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce 1697-1795, t. 2, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1984.
Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń 2007.
Kulicki T., Żydzi w Kowalu, [w:] I nastała cisza. Rakutowo na Kujawach, red. L. Graczyk, J. Rydzkowska,
M. Ratkowska, Łódź 2009.

Poszukujemy informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu,
procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas